Er zijn maar weinig beleggingscategorieën die zo veel controverse oproepen als goud. Samen met de bitcoin en andere crypto's strijdt goud om de titel van meest omstreden beleggingsinstrument. Goud-evangelisten en notoire goud-critici bestoken elkaar over en weer met argumenten waarom goud wel, of juist absoluut niet, een plekje verdient in beleggingsportefeuilles.

Voorstanders wijzen op de permanente aantrekkingskracht van goud. In hun ogen geldt goud als ultieme vluchtheuvel, een veilige haven om je in te dekken tegen de draaiende geldpers van centrale banken die tot inflatie leidt en als buffer tegen koersdalingen door oorlogen, geopolitieke onrust en tijden van economische neergang. Als er al een wetmatigheid in het koersverloop van goud te ontdekken is, dan blijkt dat duidelijk in tijden van toenemende spanningen op geopolitiek vlak. Zo steeg de goudprijs na de Russische inval in Oekraïne in februari 2022 met zo’n 10 procent. Eenzelfde koersspurt was te zien na de aanslagen van Hamas op Israëlisch grondgebied op 7 oktober van vorig jaar.

Dat goud in trek is, blijkt duidelijk. Eén troy ounce goud – de meeteenheid die het equivalent is van 31,1 gram – werd begin oktober 2023 nog verhandeld voor ongeveer 1.820 dollar. Sindsdien is die prijs sterk gestegen. Afgelopen augustus doorbrak de goudprijs zelfs de magische grens van 2.500 dollar per ounce.  Een drijvende kracht achter die opmars is de Chinese overheid, die zich de laatste maanden heeft ontpopt tot grootschalige koper van goud. De Chinezen ruilden een deel van hun dollarreserves (Amerikaanse staatsobligaties) in voor goud.

Toch is nog lang niet iedereen overtuigd van goud als belegging. Superbelegger Warren Buffett is misschien wel de bekendste goud-scepticus. Hij noemde een belegging in goud “long gaan op angst”. In tegenstelling tot een stuk landbouwgrond, een woning voor de verhuur of een bedrijf als Coca-Cola levert goud geen kasstromen op. Het edelmetaal is zoals dat heet een niet productief actief. De prijs heeft geen anker. De intrinsieke waarde is namelijk niet te becijferen. “Ik zie het nut er niet van in, goud in Zuid-Afrika te delven, om het vervolgens in Fort Knox of bij de Federal Reserve van New York weer terug de grond in te stoppen”, zei Buffett er in 2005 over tijdens de aandeelhoudersvergadering van zijn investeringsmaatschappij Berkshire Hathaway.

Opportunisme
Buffetts kritische grondhouding wil overigens niet zeggen dat hij principieel met een grote boog om goud heenloopt. Enig opportunisme is ook het orakel van Omaha niet vreemd. Net na het uitbreken van de coronapandemie stopte ‘zijn’ Berkshire Hathaway tot verrassing van velen 600 miljoen dollar in het beursgenoteerde goudmijnbedrijf Barrick Gold. Die positie was weliswaar van korte duur, in het vierde kwartaal van 2020 werden alle aandelen alweer van de hand gedaan, maar het gaf de legitimiteit van goud als belegging misschien wel een klein zetje.

Door de gold rush van de laatste maanden raken de gemoederen weer verhit. Marktcommentatoren wijzen als verklaring naast de aloude argumenten ook op aanstaande renteverlagingen door de Federal Reserve (Fed) en de Europese Centrale Bank (ECB). Een renteknip maakt bijvoorbeeld obligaties minder aantrekkelijk ten opzichte van goud – een actief dat zelf geen rente oplevert. Andere stimulerende krachten zijn de tot recordhoogtes opgeschroefde goudaankopen door centrale banken in de Verenigde Staten, Europa en China. Internationale centrale banken zijn goud meer en meer als reserve gaan aanhouden. Ook de Amerikaanse presidentsverkiezingen komende november, worden als een goudprijsopdrijvende gebeurtenis bestempeld.

Of de goudprijs nieuwe recordstanden blijft aantikken, weet natuurlijk niemand. De enige zekerheid die er is, is de achteruitkijkspiegel. Uit de harde cijfers blijkt dat goud het op langere termijn aflegt tegen de prestaties van brede aandelenindices. Sinds begin 1990 behaalde de S&P 500 een gemiddeld jaarlijks rendement van ruim 10 procent, terwijl de goudprijs gedurende die periode met zo’n 5 procent per jaar steeg. Goud levert nu eenmaal geen kasstromen op, terwijl prominente bedrijven die groeien en aantrekkelijke rendementen op het benodigde kapitaal halen, ieder jaar een beetje meer waard worden omdat een deel van de winst weer in het bedrijf geïnvesteerd wordt.

Het rente-op-rente-effect laat zich op de lange termijn pas echt gelden. Een belegging in 1990 van 100 dollar in de S&P 500 is nu – inclusief herbelegde dividenden – circa 3.100 dollar waard. In diezelfde periode is de goudprijs ‘slechts’ verzesvoudigd. Als de periode wordt ingekort tot vijf jaar, dan blijkt de S&P 500 het beter te hebben gedaan dan goud, maar goud blijkt in die vijf jaar wel een hoger rendement te hebben opgeleverd dan een belegging in de vijftig grootste Europese aandelen (Euro Stoxx 50).

Goud bood beleggers wel even soelaas tijdens de grote marktschokken toen aandelenbeurzen onderuitgingen. Tijdens de internetzeepbel (2000–2002), de kredietcrisis (2008) en de coronapandemie (2020) steeg de goudprijs op het moment dat aandelenkoersen kelderden. Daarbij valt op dat de goudprijs pas echt profiteert van lange periodes van dalende aandelenkoersen. De beursdip van begin 2020 was daar eigenlijk te kort voor.

 

We nemen drie manieren waarop beleggers blootstelling kunnen krijgen aan de goudprijs onder de loep.

1: Fysiek goud
Wie goud ziet als ultiem redmiddel tijdens oorlogen of periodes van hyperinflatie, zal het edelmetaal het liefst willen kunnen vastpakken. Zo’n belegger zal zijn toevlucht snel nemen tot gouden baren, munten of sieraden. In de wereld van fysiek goud is een scala aan aanbieders actief. Goudbaren van smelters als Umicore, Heraeus en Perth Mint zijn gekend onder beleggers. In de categorie munten zijn de Canadese Maple Leafs en Zuid-Afrikaanse Krugerranden de bekendste voorbeelden.

Bij ondernemingen als The Silver Mountain, AmsterdamGold, GoldRepublic en Doijer & Kalff kunnen beleggers online goud kopen dat fysiek thuis geleverd kan worden.

Verzekerd goud
En dan komt al snel de vraag op of het zelf thuis bewaren van goud raadzaam is. Er is altijd een risico van brand of diefstal. Het verzekeren van de eigen goudvoorraad brengt op zijn beurt ook kosten met zich mee, en niet iedere verzekeraar zal een dekking aanbieden. Om klanten niet op te zadelen met het in eigen beheer opbergen van het gekochte goud, bieden de betreffende goudhandelaren de mogelijkheid het goud voor beleggers in een kluis te bewaren.

Bij het online kopen van fysiek goud is het verstandig om goed op een aantal zaken te letten. Zowel bij de aan- als verkoop moeten beleggers scherp zijn op de prijs die een aanbieder rekent. De goudhandelaren rekenen bij de aankoop een opslag boven op de geldende goudprijs, terwijl ze het goud alleen willen terugkopen tegen een korting. Die opslag of korting kan per aanbieder aanzienlijk verschillen. Ook is de opslag doorgaans relatief groot bij de aankoop van kleinere hoeveelheden goud. Bij munten speelt er nog iets anders, namelijk de mogelijke verzamelwaarde die kan zijn ontstaan, boven op de goudwaarde. Deze verzamelwaarde hangt erg af van het type munt en verschilt door de tijd heen.

Naast de kosten zijn er nog andere zaken om op te letten. Neem bijvoorbeeld de fiscale aspecten. Zo is beleggingsgoud vrijgesteld van btw, ander goud niet. Beleggingsgoud valt wel onder vermogen in box 3 van de Nederlandse inkomstenbelasting. Ook de betrouwbaarheid van de aanbieder is essentieel. Niet elke aanbieder staat onder toezicht van de Autoriteit Financiële Markten (AFM).

Een belegger die beleggingsgoud niet zelf beheert maar extern op wil laten slaan bij een gespecialiseerde partij, doet er goed aan om, naast de controle of de AFM toezicht houdt, nog een aantal andere zaken na te gaan. Raadpleeg vooraf goed de voorwaarden en kosten voor levering. Check ook of een externe accountant periodieke controles uitvoert, of verzekeringen zijn afgesloten in geval van beschadigingen of diefstal en of de bewaarde baren op eigen naam met bijbehorend serienummer liggen opgeslagen en of de kluis eventueel te bezichtigen is.

Wat betreft de baren en munten zelf, doet een belegger er verstandig aan na te gaan of deze van gecertificeerde smelterijen of munthuizen komen. Er zijn verschillende baren en munten die over de hele wereld erkend zijn en die voldoen aan algemeen aanvaarde kwaliteitsnormen, mogelijk met een certificaat van echtheid erbij.

2: Goud ETC’s
Via de beurs is het ook mogelijk om indirect blootstelling te krijgen aan fysiek goud. In dat geval komen geïnteresseerden al snel uit bij ETC’s (Exchange Traded Commodities). Deze producten zijn niet te verwarren met etf’s.

Op het eerste oog zijn de verschillen klein. Zowel ETC’s als etf’s zijn eenvoudig via de beurs te verhandelen. Beide instrumenten proberen een bepaalde onderliggende waarde te volgen, en vaak zijn de uitgevende instellingen ook hetzelfde. Aanbieders als iShares en Invesco geven zowel ETC’s als etf’s uit.

Toch zijn er wezenlijke verschillen tussen deze twee beleggingsvormen. Een belegger koopt via een beursgenoteerde etf een stukje van een fonds, dat op zijn beurt de prestaties van een bepaalde onderliggende waarde, zoals aandelen of goud, probeert te volgen. Denk daarbij aan een tracker op de S&P 500 die alle aandelen uit die index in een bepaalde weging heeft gekocht.

Een ETC zit net iets anders in elkaar. Bij een ETC op basis van fysiek goud koopt de belegger in feite schuldpapier van de uitgevende instelling. Die schuld is door onderpand van fysiek goud gedekt bij een externe bewaarder. De prijs van het schuldpapier zou in theorie moeten meebewegen met de waarde van het fysieke goud dat in de kluis als onderpand wordt bewaard. Aanbieders van ETC’s vermelden op hun website hoeveel goud bij de bewaarder wordt aangehouden en hoeveel goud in de kluis door één ETC wordt vertegenwoordigd. De praktijk laat zien dat de ETC’s de goudprijsontwikkeling redelijk nauwgezet weten te volgen.

Op papier is dichtgetimmerd dat in extreme scenario’s – waarin bijvoorbeeld de ETC-aanbieder en beheerder omvallen – de belegger kort en wel aanspraak blijft maken op het goud dat in de kluis ligt. Maar of aanbieders deze belofte kunnen inlossen als de wereld echt in brand staat, is niet te voorspellen.

Beschikbare trackers
Net als bij etf’s zullen beleggers in ETC’s de voorkeur geven aan die trackers met lage kosten, goede verhandelbaarheid (kleine spreads), fysieke dekking en een stevige fondsgrootte.

We hebben op basis van deze criteria vier ETC’s geselecteerd die in Nederland te koop zijn (zie de tabel op pagina 11). Alle vier de uitgevers stellen dat ze het goud fysiek in onderpand hebben. Er zijn ook instrumenten te koop die via afgeleide financiële producten (swaps) de prijs van goud proberen te volgen, maar dergelijke synthetische indexvolgers zijn dus buiten beschouwing gelaten. Beleggers in dit soort producten lopen namelijk een groter risico hun inleg kwijt te raken, bijvoorbeeld als de uitgevende instelling in ernstige moeilijkheden komt ten tijde van een financiële crisis.

Als we letten op de lopende kosten, dan springt één aanbieder er in negatieve zin uit. Beleggers bij WisdomTree zijn met lopende kosten van 0,28 procent op jaarbasis slechter uit dan bij de drie andere partijen. Met lopende kosten van 0,11 en 0,12 procent zijn de drie andere ETC’s ook in vergelijking met etf’s relatief goedkoop.

Dat heeft alles te maken met de flinke omvang van de fondsen, waarbij de ETC’s van Invesco en iShares er met respectievelijk 14,7 en 14,1 miljard dollar bovenuit steken. Zelfs bij een beperkte vergoeding zijn deze producten winstgevend voor de aanbieder vanwege het omvangrijke belegde vermogen.

3: Goudmijnaandelen
Naast fysiek goud is het ook mogelijk te beleggen in bedrijven die zich bezighouden met het delven van goud. In deze categorie zijn er verschillende etf’s die een mandje van Gold Miners of Junior Gold Miners volgen.

In vergelijking met de gevestigde gold miners zijn junior gold miners kleine mijnbedrijven die zich specifiek richten op de exploratiefase. Dergelijke aandelen hebben daardoor nog meer een speculatief karakter, omdat het onzeker is of er überhaupt goud kan worden gewonnen.

Maar wie via goudmijnbedrijven de koers van goud probeert te volgen, kan bedrogen uitkomen. De aandelenkoersen van deze bedrijven worden niet een-op-een bepaald door de koers van goud. Zo daalde de VanEck Gold Miners ETF (ticker GDX) in de coronadip van begin 2020 met ruim 40 procent, terwijl de prijs van goud juist steeg.

Ook profiteerden de goudmijnbedrijven lange tijd niet van de gestegen goudprijs. In 2022 en 2023 hadden goudmijnbedrijven – net als veel andere ondernemingen – last van factoren als hogere kosten en gestegen rentes. Pas begin dit jaar maakten de beursgenoteerde goudmijnbedrijven een inhaalslag.

Behalve bij de Junior Gold Miners ETF – die zich richt op kleinere mijnbedrijven – hebben de andere drie geselecteerde fondsen min of meer dezelfde samenstelling. Zo heeft het trio van Newmont, Barrick Gold en Agnico Eagle Mines samen een weging van circa 30 procent in deze trackers.

De belegger die op de kleintjes let, zal zien dat het fonds van Amundi met jaarlijkse kosten van 0,65 procent wat duurder is dan de rest.

Dit artikel is verschenen in Effect 09 2024
Beeld goudstaaf: Shutterstock